بررسی و تحلیل فقهی بورس‌بازی مبتنی بر دستکاری قیمت در بازار اوراق بهادار

بررسی و تحلیل فقهی بورس‌بازی مبتنی بر دستکاری قیمت در بازار اوراق بهادار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه مالی، دانشکده معارف اسلامی و مدیریت، دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران

2 استاد پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، قم، ایران.

چکیده

سفته‌بازی (بورس‌بازی) فعالیتی است که طی آن یک معامله‌گر با خرید و فروش دارایی (کالا، ارز، اوراق بهادار و ...) در افق زمانی کوتاه‌مدت، به دنبال کسب سود سریع ناشی از تغییرات و نوسانات قیمتی دارایی است. در طول تاریخ بازارهای مالی همیشه سردرگمی و دوگانگی در برخورد با مفهوم بورس بازی وجود داشته است. از یک سو، بورس‌بازان را مقصران اصلی ایجاد حباب‌های سفته‌بازانه و نوسانات قیمتی شدید در بازارهای مالی و غیر مالی می‌دانند و از سوی دیگر نقش بورس‌بازان را بخاطر افزایش نقدشوندگی، کارایی و ظرفیت تحمل ریسک در بازار، مفید و ضروری می‌دانند. بورس‌بازان با توجه به این‌که به دنبال کسب سود سریع ناشی از تغییرات و نوسانات مقطعی قیمت دارایی در افق زمانی کوتاه‌مدت هستند، اغلب متهم به دستکاری قیمت‌ها به روش‌های فریبنده و گمراه‌کننده هستند.
این پژوهش به دنبال پاسخ به این سؤال است که حکم فقهی بورس‌بازی همراه با روش‌های مختلف دستکاری بازار چیست؟ این پژ.هش به روش اجتهاد چند سطحی در صدد است تا ضمن تبیین مفهوم بورس‌بازی، دستکاری قیمت و مصادیق مختلف آن، به تحلیل و تطبیق روش‌های مختلف دستکاری با موازین و قواعد فقهی بپردازد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد اگر بورس‌بازی همراه با دستکاری قیمت‌ها به روش‌های فریبنده و گمراه‌کننده باشد از نظر شرعی محل اشکال است. در این پژوهش، ضوابط مختلف فقهی شامل ممنوعیت تدلیس، غرور، نجش، غبن، ضرر و ضرار، تبانی و معامله صوری با روش‌های مختلف دستکاری تطبیق داده شده و حکم فقهی هر یک تبیین گردید.ه است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Study and Analysis of Speculation Based on Manipulation in View Point of Shariah Principles

نویسندگان [English]

  • mohammad tohidi 1
  • seyed abbas mosavian 2
1 assistant professor of imam sadiq university
2 professor of Research Center for Islamic Culture and Thought
چکیده [English]

Speculation is the purchase of an asset such as a financial instrument with the hope that it will become more valuable at a future date. In finance, speculation is also the practice of engaging in risky financial transactions in an attempt to profit from short term fluctuations in the market value of a tradable financial instrument. Speculation plays a necessary function for financial markets and it has several benefits for markets such as providing liquidity, enhancing efficiency and promoting capacity of bearing risk. On the other hand Speculation with manipulative behaviors can be led to speculative bubbles and excess volatility in financial markets.
In This research, at first, we explain different types of manipulative behaviors used by speculators. Then we analyze these behaviors based on imamiah jurisprudence. In this research, we compare many types of manipulative behaviors with shariah principles such as: Tadlis, Najsh, Dharar, Ghabn and … Results shows many manipulative behaviors used by speculators are forbidden from sharia point of view.

کلیدواژه‌ها [English]

  • speculation
  • price manipulation
  • tadlis
  • Tala'ub
  • najsh

مراجع

  1. ابن اثیر، مبارک بن محمد.(1421ق)، النهایه، بیروت، دارالفکر.
  2. ابن قدامه، مقدسی (1403ق)، الشرح الکبیر، ج۴، در ابن قدامه، المغنی، بیروت.
  3. ابن منظور، لسان العرب، ج۴، ص۳۸۷.
  4. ازهری، محمد بن احمد (بی‌تا)، تهذیب اللغة، ج۱۲، ص۳۶۲، ج ۱۲، چاپ احمد عبدالعلیم بردونی، قاهره .
  5. اصفهانى، سید ابوالحسن، وسیله النجاه مع حواشی الامام، چ 9، قم ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، 1422 ق.
  6. امامی، حسن (1368ش)، حقوق مدنی، ج1، تهران.
  7. امینی، مهدی؛ عیسائی تفرشی، محمد و شهبازی‌نیا، مرتضی (1394)، دستکاری بازار اوراق بهادار: مفهوم، مبانی و روش‌ها (مطالعه تطبیقی در حقوق ایران و امریکا)، پژوهش‌های حقوق تطبیقی، دوره 19، شماره 1
  8. انصاری، مرتضی بن محمد امین (1415ق)، کتاب المکاسب، قم، المؤتمر العالمی بمناسبة الذکری المئویة الثانیة لمیلاد الشیخ الأعظم الأنصاری، الأمانة العامة،
  9. بحرانی،  یوسف‌بن‌احمد (1369)، حدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره، تهران: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی
  10. توحیدی، محمد (1396)، الگوی ارزیابی و تحلیل معاملات بورس‌بازانه در بازار اوراق بهادار ایران بر اساس موازین فقه امامیه، رساله دکترا، گروه مالی، دانشکده معارف اسلامی و مدیریت، دانشگاه امام صادق (ع)
  11. حر عاملی، محمد بن حسن (بی‌تا)؛ وسائل الشیعه، همان. ج 17، ص 424، باب 27 از ابواب اداب تجارت حدیث 2.
  12. حسینی خامنه ای ، سید علی (1420ق)، اجوبه الاستفتائات، بیروت، الدار الاسلامیه، چاپ سوم.
  13. حسینی سیستانی، سید علی (1417ق) منهاج الصالحین، قم، دفتر آیت الله سیستانی، چاپ پنجم
  14. حلّى، محمد بن منصور بن احمد ابن ادریس (1410ق)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، چ 6، قم، دفتر انتشارات اسلامى.
  15. خامنه‌ای، سید علی (1393)،  رساله آموزشی: احکام معاملات، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای
  16. خویی، سید ابوالقاسم (‌1368 ش)، مصباح الفقاهه فی المعاملات المکاسب المحرمه، تقریرات درس سید ابوالقاسم موسوی خویی.
  17. زحیلی، وهبه مصطفی (1409ق)، الفقه الاسلامی و ادلّته، دمشق
  18. سنهوری، عبدالرزاق احمد (1353)، النظریة العامة للالتزامات، ج1: نظریة العقد، بیروت.
  19. سید رضی، 1359، نهج البلاغه، تهران، بنیاد نهج البلاغه
  20. شهید اول، محمد بن مکی، (1417ق) الدروس الشرعیه فی الفقه الامامیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، چاپ دوم.
  21. صافی گلپایگانی، لطف الله (1417ق)، جامع الاحکام، قم، انتشارات حضرت معصومه سلام الله علیها، چاپ چهارم.
  22. صدر، محمد باقر (1402ق)، اقتصادنا، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، چاپ 16.
  23. صدر، محمد باقر (1403ق)، صوره عن اقتصاد المجتمع الاسلامی، الاسلام یقود الحیات.
  24. طباطبایی حکیم ، سید محسن (1387 ق) منهاج الصالحین، نجف، مطبعه النجف.
  25. طباطبایی، سید علی (1404ق)، ریاض‌المسائل، قم، مؤسسه آل‌البیت علیهم السلام لاحیاء التراث
  26. طریحی،  فخرالدین بن محمد (1375)، مجمع البحرین، تهران: مرتضوی
  27. طوسی، محمد بن حسن (1387ش)، المبسوط فی فقه الامامیه، تهران، مکتبه المرتضویه
  28. عاملى شهید ثانى، زین الدین بن على (1410 ق)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه )المحشّى کلانتر(، - چ 1، قم، کتابفروشى داورى، ج 3.
  29. عبدالرحمن جزیری (بی‌تا)، الفقه علی المذاهب الاربعه، ج2، ص 202
  30. عبید الله، محمد (1389)، مهندسی مالی اسلامی، ترجمه: مسلم بمانپور و سجاد سیفلو، چ2، تهران، دانشگاه امام صادق (ع) و سازمان بورس و اوراق بهادار.
  31. علامه حلّی، حسن بن یوسف (1418ق) ، کتاب قواعدالاحکام، ج۲، ص۷۷، قم.
  32. فلاح شمس، میرفیض، و تیموری شندی، علی (1384)، «طراحی الگوی پیش‌بینی دستکاری قیمت در بورس اوراق بهادار تهران»، فصلنامه پژوهشی دانشگاه امام صادق (ع)، ش 27
  33. قربانی، مجید و قربانی، عباس  (1389)، دستکاری بازار اوراق بهادار، فصلنامه پژوهش حقوق، سال دوازدهم، شماره 29.
  34. قیومی، احمد بن محمد (1418ق)، المصباح المنیر، المکتبة العصریّة
  35. کاتوزیان، ناصر (1387)، قواعد عمومی قراردادها، ج5، چ5، تهران، شرکت سهامی انتشار.
  36. محقق کرکی، علی بن حسین (1414-1415ق)، جامع المقاصد فی شرح القواعد، ج۱۳، قم.
  37. مراغی، احمد مصطفی، تفسیر المراغی، بیروت، دارالفکر
  38. مرکز پژوهش، توسعه و مطالعات اسلامی سازمان بورس و اورق بهادار (1381)،  بهسازی مقررات ایمنی و شفافیت بازار سرمایه ایران: شناسایی و منع دستکاری بازار، سازمان بورس و اوراق بهادار، کد گزارش: 81-6-2002
  39. مقدس اردبیلی، احمد بن محمد (1414ق)، مجمع الفائدة والبرهان فی شرح ارشاد الاذهان، چاپ مجتبی عراقی، علی پناه اشتهاردی و حسین یزدی اصفهانی، ج8، قم.
  40. مکارم شیرازی، ناصر (1361ش)، تلقی رکبان و حذف واسطه‌ها، درس‌هایی از مکتب اسلام، سال بیست و دوم، شماره 6،
  41. مکارم شیرازی، ناصر (1411 ق)؛ قواعد فقهیه، قم، مدرسه امیر المومنین(ع)، چ سوم، ج۲.
  42. منتظری نجف آبادی، حسینعلی (1406ق)، رساله فی الاحکام و التسعیر ، چ 1، بی جا، سازمان انتشارات وانقلاب اسلامی بنیاد دایره المعارف بزرگ اسلامی.
  43. الموسوعة الفقهیّة (1407ق)، ج11، کویت: وزارة الاوقاف والشئون الاسلامیة.
  44. موسوی خمینی، روح الله (1379ش)، تحریرالوسیله، بیچا، تهران، موسسه تنطیم و نشر آثار امام خمینی.
  45. موسویان، سید عباس (1391)، بازار سرمایه اسلامی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
  46. میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمدحسن (بی‌تا)، جامع الشّتات، چاپ مرتضی رضوی، تهران
  47. نجفى، محمد حسن(بی‌تا)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلا م، بیچا، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بیتا، . ج7
  48. هاشمی خویی، حبیب الله (بی‌تا) ، مناهج البراعۀ فی شرح نهج البلاعه، تهران، مکتبه الاسلامیه.

 

  1. Aktas,  D. Deniz (2013), Spoofing, Review of Banking & Financial Law,  33 (89),
  2. Angel, j. and McCabe, M. (2010), “The Ethics of Speculation, Journal of Business Ethics”, 90:277–286
  3. Lavington, F. (2011), “The Social Interest in Speculation on the Stock Exchange” The Economic Journal, Vol 23. No. 89 (1913): 36-52.
  4. Moazeni, Bahram & Asadollahi Faride (2013), Manipulation of stock price and its consequences, European Online Journal of Natural and Social Sciences, 2(3), pp430-433.
  5. European Union (2014),  market abuse regulation, European Parliament and the Council of the European Union, No 596/2014,

51.    Campbell Black Henry. 2004, "Black’s Law Dictionary", U.S.A, West Publishing Co. OICU. IOSCO. 2000, Investigating and Prosecuting Market Manipulation, Available at: WWW.IOSCO.com

52.    Kyle, Albert S. and Viswanathan S. (2008), How to De_ne Illegal Price Manipulation, University of Maryland.

55.    Obaidullah, Mohammed, Ethics and Efficiency in Islamic Stock Markets, International Journal of Islamic Financial Services, Volume 3, No.2

56.    Ortenblad, Johan (2001), Market Surveillance System, Master’s thesis, Department of Financial Mathematics at KTH and for OM.

57.    Soderstrom, Rebecca (2011), Regulating Market Manipulation: An Approach to designing Regulatory Principles, Uppsala Faculty of Law, Working Paper

58.    Technical Comittee of International Organization of Securities Commission, "Investigating and Prosecuting Market Manipulation: Workshop on Investor Protection", June 2001.

60.    www.investopedia.com

فصلنامه بورس اوراق بهادار
دوره 11، شماره 44
زمستان 1397
صفحه 79-113

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار